'शान्तिपूर्ण क्रान्ति’ कि जनविद्रोहको अपरिहार्यता ?

ईश्वरचन्द्र ज्ञवाली

वर्गविहीन समाज स्थापना नहुँदासम्म युद्धको अन्त्य हुँदैन र वास्तविक शान्ति प्राप्त पनि हुँदैन । जहाँ वर्ग हुन्छ, शोषण हुन्छ, एकाधिकारी लुट हुन्छ, त्यहाँ द्वन्द्व पनि अनिवार्य हुन्छ । द्वन्द वा युद्ध दुईखाले हुन्छन्-न्यायपूर्ण युद्ध र अन्यायपूर्ण युद्ध । शोषक वा पुँजीपति वर्गले सधैँ शोषित वा गरिब वर्गमाथि आततायी, अन्यायपूर्ण युद्ध लादिरहन्छ । उसले सधैँ सर्वहारा वर्गमाथि हिंसा लादिरहन्छ र त्यही हिंसाबाट आफ्नो वर्गीय अधिनायकत्व कायम गर्छ । लेनिनले भन्नुभए झैँ 'राज्यसत्ता एउटा वर्गले अर्काे वर्गमाथि अधिनायकत्व (तानाशाही) लाद्ने साधन हो' । जतिसुकै लोकतन्त्र, स्वतन्त्रता, खुलापनका कुरा गरे पनि बुर्जवा-पुँजीपतिवर्गजस्तो तानाशाही वर्ग अरू हुँदैन, उनीहरूमा वर्गीय पक्षपोषण, वर्ग हित, वर्ग पक्षधरता अत्यन्त कट्टर, रुढ र सङ्कीर्ण हुन्छ । त्यो तानाशाही सधैँ हतियारले सुसज्जित साङ्गठनिक शक्तिद्वारा कायम गरिएको हुन्छ । सशस्त्र शक्तिका माध्यमबाट नै एउटा वर्गले अर्को वर्गमाथि दमन गर्छ, नियन्त्रण गर्छ, शासन गर्छ । राज्यसत्ताको उत्पत्ति बलपूर्वक दमनको सिद्धान्तबाट नै भएको हो । त्यसले जहाँ सत्ता हुन्छ त्यहाँ हिंसा र दमन अनिवार्य हुन्छ । त्यो शासन सत्ताका दमन गर्ने अन्य विविध अङ्गहरू पनि छन् जस्तो-सेना-पुलिस, अदालत-कानुन, जेल-नेल, कर्मचारी-संयन्त्र (नोकरशाहीतन्त्र), राजनीतिक कुटिलता आदि । यीमध्ये सेना-पुलिस र तिनका हतियार सत्ताका मुख्य अङ्ग हुन् । त्यसैकारण माओले 'सत्ता बन्दुकको नालबाट जन्मिन्छ' भन्नुभएको हो । सशक्त शक्तिले दमन गरी लादेको तानाशाही नै वास्तवमा सत्ताको स्वरूप हुन्छ । जसले सत्ता हत्याउँछ उसले दमन र हिंसा अनिवार्य प्रयोग गर्छ । विनाहिंसा (दमन-हत्या) कुनै पनि वर्गले सत्तामा आफ्नो निरङ्कुश लगाम कायम राख्नै सक्दैन । हतियारसज्जित शक्तिको बलमा दमन र हिंसाद्वारा उत्पीडक, शोषक, लुटेरावर्गले उत्पीडित, शोषित, ठगिएका वर्गमाथि शासन गर्छ, गर्दै आएको छ । त्यसैले त्यहाँ कतै अहिंसाको गुञ्जाइस हुन्न । उत्पीडनको साधन राज्यसत्ताको रक्षाका लागि गठित हतियारबद्ध सैनिक शक्तिले अर्को वर्गमाथि सधैँ युद्ध थोपरिरहन्छ र हिंसा जारी राख्छ । त्यसैले अर्को पक्षका लागि न्यायपूर्ण युद्ध अनिवार्य बन्छ । उत्पीडित, शोषित, शासित वर्ग आफ्नो गुमेको, खोसिएको, स्वतन्त्रता र अधिकार प्राप्त गर्न युद्धमा हामफाल्न बाध्य हुन्छ, किनकि शासकवर्गले आफ्नो राज्यसत्ताको साधन प्रयोग गरी उसलाई निरन्तर ललकारिरहेको हुन्छ । सताइरहेको हुन्छ । अत्याचार गरिरहेको हुन्छ । उसमाथि शोषण, दोहन लादिरहेको हुन्छ । सबै किसिमका अपराधको प्रयोग गरिरहन्छ । त्यसैकारण नै शोषितवर्ग आत्मरक्षाका निम्ति, आफ्नो स्वतन्त्रताको हकका निम्ति प्रतिरोध-युद्ध गर्न वाध्य हुन्छ । न्यायपूर्ण युद्ध बाध्यात्मक परिवेशको उपज हो । जबकि अन्यायपूर्ण युद्ध रहर र हिंसापि्रय चरित्र हो । संसारमा युद्ध किन हुन्छ, द्वन्द्व किन हुन्छ, अन्तरविरोध किन पैदा हुन्छ ? जब एउटा वर्गले अर्को वर्गमाथि यातना, दमन, अत्याचार, अन्याय, विषमता, भेदभाव, पक्षपात, थिचोमिचो, पराधीनता कायम गर्छ तब युद्ध पैदा हुन्छ । युद्ध शोषणको परिणाम हो । भेदभाव र अन्यायको परिणाम हो । सामाजिक विभेद र असमानताको परिणाम हो । समग्रमा शोषण, थिचोमिचो, अन्यायको परिणाम हो र त्यस्तो अवस्था शोषक वर्गले नै सिर्जना गर्छ । युद्ध गरिब शोषित वर्गले होइन शोषक धनाढ्य वर्गले लादेको दुष्चक्र हो । उपर्युक्त चर्चाका आधारमा अब हामी भन्न गर्न सक्छौँ के शान्तिपूर्ण रूपमा सत्ताको आमूल-परिवर्तन सम्भव हुन्छ ? शान्तिपूर्ण परिवर्तनको सम्भावना अर्थात् शान्तिपूर्ण क्रान्ति वैज्ञानिक दृष्टिले सम्भव छ ? मलाई लाग्छ, छैन । हामीले १० वर्ष सशस्त्र क्रान्ति चालु नगरेको भए र सामन्तवर्गको सत्तामाथि हतियारबद्ध आक्रमण वा बल प्रयोग नगरेको भए नेपालमा आज प्राप्त सीमित परिवर्तन समेत सम्भव थिएन । राजतन्त्रको अन्त्य र गणतन्त्रको स्थापना, धार्मिक निरपेक्षता र हिन्दु अहङ्कारवादी ब्राह्मणवादमाथि नियन्त्रण, एकात्मक तानाशाही सामन्ती राजतन्त्रको अन्त्य, लोकतन्त्रका सीमित अधिकारको यो प्रयोग समेत सम्भव थिएन । सामन्ती राजतन्त्र, हिन्दु ब्राह्मणवाद, एकात्मक तानाशाहीलाई अन्त्य गर्न १० वर्षको जनयुद्धमा प्रयोग गरिएको शक्तिको नै मूल भूमिकालाई नकार्नु यथार्थ विपरीत हुन्छ । विज्ञान विरुद्ध हुन्छ । यो परिवर्तन संसदीय दलहरूले निकालेको २-३ सयको, २-३ वर्षको 'सडक हास्यनाटक मञ्चन' जस्तो जुलुसको परिणाम कसैले ठान्छ भने उसले सत्यलाई ढाकछोप गरिरहेको छ र आफैँलाई ढाँटिरहेको छ । सामन्ती सत्ताको हतियारबद्ध शक्तिको हिंसाका अगाडि आवाजको कुनै मूल्य नभएर नै जनयुद्ध सुरु भएको थियो । यसबाट सत्ता बन्दुकको नालबाट नै जन्मने कुरा प्रमाणित हुन्छ अथवा सत्ता बन्दुकको नालबाट मात्र सुरक्षित रहन्छ । साम्राज्यवादको वर्तमान विश्व भूमण्डलीकृत एकच्छत्र सत्ता उसको अत्याधुनिक, स्वचालित, सबैभन्दा शक्तिमान् हतियार, अणु-परमाणु बमका कारण स्थपित भएको हो । कुनै भाषण वा जुलुसबाट होइन । विश्वमा एकच्छत्र शासन र प्रभुत्व लादिरहेको साम्राज्यवादका असङ्ख्य क्षेप्यास्त्र, बेडा, बम र हतियार आदिले सुसज्जित अत्याधुनिक विशाल सैनिक सङ्गठनको सुसङ्गठित अन्यायपूर्ण बल प्रयोग-हत्याहिंसा, एकपक्षीय युद्ध आदिले नै उसलाई सर्वशक्तिमान् साम्राज्यवादी तुल्याएको हो । नेपालको वर्तमान परिप्रेक्ष्यमा भारतको राजनैतिक वा भौगालिक अतिक्रमण वा हस्तक्षेप पनि उसको सशस्त्र बलकै कारण सम्भव भइरहेको छ । नेपालको सुगौली सन्धिपूर्वको भूभाग अपहृत हुनु र अर्धउपनिवेश कायम हुनु पनि हतियार वा शक्ति-प्रयोगकै परिणाम हो । हामी यदि भारतभन्दा बढी हतियार, सेना, शक्तिमा स्थापित हुन्छौँ र युद्धमा भारतसँग अपराजेय हुने स्थिति आउँछ भने सुगौली सन्धीमा गुमेका भूभाग पनि फिर्ता हुन सम्भव हुन्छ र अझ शक्तिको बलमा इराक, अफगानिस्तानमा झैँ हस्तक्षेप गर्न पनि सकिन्छ । प्रस्तुत तर्कले पनि सत्ता बन्दुककै नालबाट जन्मिने तथ्यलाई पुष्टि गर्छ । त्यसैकारण शान्तिपूर्ण आमूल परिवर्तन सम्भव छैन । विद्यमान नेपाली राजनैतिक परिवेशलाई केलाएर हेर्‍यो भने स्पष्ट हुन्छ, संसदवादी शक्तिहरू माओवादीलाई गलाउने एउटा मात्र तुरूप हतियार, सेनाको बल प्रयोग गर्ने कुरा बारम्बार फ्याँकिरहेछन् । भर्खरै नेपाली सेनाको शान्ति सम्झौता विपरीत भर्ना प्रक्रिया सुरु र जनमुक्ति सेनाले पनि त्यसको प्रतिवादमा भर्ना प्रक्रिया सुरु गर्ने घोषणा गरेपछि विदेशी दलालका रूपमा प्रतिनिधित्व गरिरहेकी रक्षामन्त्री विद्यादेवी भण्डारीले भारतीय शक्तिको आड र नेपाली सेनाको शक्तिकै भरमा भर्ती रोक्ने धम्की दिइन्, उनले छलफलका आधारमा रोक्ने कुरा गरिनन् । यो युद्धको हाँक हो कि होइन ? यो हिंसावादी चरित्र हो कि होइन ? यो शक्ति प्रयोगको सिद्धान्त हो कि होइन ? यो सत्ता बन्दुकको नालबाट जन्मिने सत्यकै प्रयोग हो कि होइन ? निश्चय नै एउटा वर्गले अर्काे वर्गमाथि लाद्ने तानाशाहीको एक मात्र आधार सशस्त्र बल हो । अनि कसरी हामी शान्तिपूर्ण परिवर्तनको कुरामा विश्वास गर्न सक्छौँ ? के नेपाली सेना प्रयोग नगरी कठपुतलीहरूले सत्ता बचाउन वा चलाउन सक्छन् ? के भारतीय शक्तिको आशीर्वाद बिना कठपुतलीहरूले सत्ता पाएका हुन् ? होइन । यद्यपि कम्युनिस्टहरूले हतियार वा बल प्रयोगलाई रहर मान्दैनन । यदि शान्तिपूर्ण उपायद्वारा समस्याको हल निकाल्न प्रतिद्वन्द्वीहरू तयार हुन्छन् भने त्यो उपायलाई कम्युनिस्टले नकार्दैनन् कारण कम्युनिस्टहरू वास्तविक शान्तिका पक्षधर हुन् र आम मानवताका पुजारी पनि तर त्यसो भयो भने त्यो अर्को आश्चर्य हुनेछ । कुनै पनि पुँजीपति वा सामन्तवर्ग स्वेच्छाले इतिहासको मञ्चबाट तल ओर्लिदैनन् । बादशाहलाई घोंडाबाट तल झार्न कठालोमा समातेर गलाहत्याउनै पर्छ । मुखियाको ठालुपन समाप्त गर्न उसका मुठेजुँगा उखेल्नै पर्छ । शोषक, लुटेरा, पुँजीपति वर्गलाई गद्दीबाट तल झार्न पनि बल प्रयोग गर्नै पर्छ । कसैले पनि आफूले भोग्दै आएको सत्तासुख, राज्य-सुविधा, राष्टिय सम्पत्ति र स्वार्थको उपभोग, सबै अवसर एकलौटी पार्ने कुरालाई त्यसै तिलाञ्जली दिन तयार हुन्न, त्यो खोस्नै पर्छ । लुटेराहरूले बल र शस्त्रका आधारमा लुटेको अधिकार र स्वतन्त्रता खोस्न शक्ति प्रयोगविना सम्भव छैन । नेपालमा अहिले विदेशी शक्तिबाट पालित-पोषित सत्तासीन लुटेरा वर्गबाट जनताले सत्ता हस्तगत गर्ने नै हो भने र देशको स्वाधीनता जोगाउने नै हो भने त्यसको रक्षक नेपाली सेनाको शक्तिमा विचलन अनिवार्य हुन जान्छ । ऊ जनताको पक्षमा, देशको स्वाधीनताको पक्षमा र परिवर्तनको पक्षमा उभिनै पर्छ, नत्र कुनै परिवर्तन सम्भव हुँदैन नत स्वाधीनता नै सम्भव हुन्छ न जनताको सत्ता बन्नु सम्भव छ । त्यसकारण ५ प्रतिशत ठग-लुटेरा-शोषकबाट खोसेर राज्यको शक्ति उपभोग गर्ने चाहना जनतामा छ भने बल प्रयोग अनिवार्य हुनेछ । जब पुँजीपति, शोषक, लुटेरा वर्गले जनतालाई दबाउन, हक खोस्न, हैकम चलाउन, सशस्त्र शक्तिको प्रयोग गर्छन् भने त्यसलाई सशस्त्र शक्तिले नै पराजित गर्न सम्भव हुन्छ । यो वर्गसङ्घर्षको सार्वभौम नियम हो । हामीले शान्तिपूर्ण ढंगले नै जनताको हक-अधिकार प्राप्त गर्न एक वर्षसम्म शान्तिपूर्ण आन्दोलन गरेर हेरिसकेका छौँ । यद्यपि माक्र्स, ऐङ्गेल्स, लेनिनले शान्तिपूर्ण रूपमा सत्ता परिवर्तन हुन सक्छ भने त्यस्तो सम्भावनालाई अस्वीकार गर्नु हुन्न बरु कम्युनिस्टले त्यसलाई उपयोग गर्न कोसिस गर्नुपर्छ, भन्नुभएको छ । तर लेनिन भन्नुहुन्छ, 'त्यस्तो अवसर इतिहासमा विरलै पाइन्छ किनकि पुरानो शासक वर्गले स्वेच्छाले इतिहासको मञ्चबाट (सत्ताबाट) तल ओर्लिएको इतिहास कहीं छैन ।' शान्तिपूर्ण परिवर्तनको सम्भावना र वास्तविकता फरक-फरक कुरा हुन् । आकाङ्क्षा राख्नु र पूरा हुनु पनि फरक कुरा हुन् । शान्तिपूर्ण परिवर्तनको आकाङ्क्षा राख्दैमा पूरा हुँदैन । त्यसलाई वस्तुगत स्थिति, तथ्य र कारणहरूले निर्धारण गर्छन् । के अहिले नेपालमा शान्तिपूर्ण रूपमा जनताले चाहे जस्तो स्वाधीन, स्वतन्त्र, समानता र न्यायमा आधारित, ९५ प्रतिशत जनताका समस्याहरू समाधान गर्ने, नयाँ नेपालको परिकल्पना साकार पार्ने परिवर्तन शान्तिपूर्ण रूपमा होला ? के विस्तारवादले सुगौली सन्धीबाट उत्पीडनमा पार्दै आएको नेपालबाट उसको प्रभुत्व र दादागिरी शान्तिपूर्ण रूपमा पन्छाउन सम्भव होला ? आकाङ्क्षा राखौँ तर पूरा हुन भने सम्भव छैन । शान्तिपूर्ण क्रान्तिको सम्भावनालाई विशेष जोड दिदै, संसदमा बहुमत प्राप्त गरेर, राज्यसत्ता कब्जा गर्ने मनसायमाथि निर्भर हुने हो भने हामी यथास्थिति र सुधारभन्दा माथि उठ्न सम्भव छैन । यसै प्रक्रियाबाट अघि बढ्ने, नयाँ सम्बिधान बनाउने, संसदबाट बहुमत ल्याउने र सर्वहारा श्रमजीवी जनताको सत्ता निर्माण गर्ने वा सुधार्दै रूपान्तरण गर्ने भन्ने चाहना आकाङ्क्षा मात्रै हो, यथार्थ हुन सक्दैन । बुर्जुवावर्ग अहिले १२ वर्षमा असफलसिंद्ध भइसकेको संसदीय पद्धति त छोड्न तयार छैनन् भने त्यस्तो रूपान्तरण कसरी होला ? यतिखेर विश्वव्यापी रूपमा लोकतन्त्रमा मन्दी आएको र यसले विश्वका समस्या समाधान गर्न असफल हुँदै गएको तथा गम्भीर विश्व सङ्कट पैदा भएको विचार उठिरहेको बेला र अहिलेको आर्थिक मन्दीको उपचार समाजवादी अर्थ व्यवस्थाका तत्त्वहरूबाट मात्र गर्न सकिने कुरा उठिरहेको अवस्थामा पनि नेपालका प्रतिक्रियावादी बुर्जुवा वर्ग झन् असफल संसदीय व्यवस्थासमेत छोड्न तयार छैनन् भने र बारम्बार नेपाली सेनाको शक्तिको धम्की दिइरहेका छन् भने कसरी शान्तिपूर्ण सङ्क्रमण सम्भव होला ? शान्तिपूर्ण सङ्क्रमणमा दिइने जोडबल र लिप्तताले केही समयपछि क्रान्तिकारी मनोबल समाप्त पार्नेछ । क्रान्तिकारी शक्ति निरन्तर कमजोर र शिथिल पार्नेछ । यसै पद्धतिबाट अघि बढ्न सकिन्छ र रूपान्तर गर्न सकिन्छ भनेर टाँसिइरहनाले बचेखुचेको जनताको आशा, विश्वास र साहस पनि समाप्त पार्नेछ । सारा क्रान्तिकारी पङ्क्तिहरूलाई निस्त्रिmय र पलायन गराउनेछ । हीनता र कुण्ठाको विकास गराउनेछ र शून्यतातर्फ धकेल्नेछ । यो शान्तिपूर्ण सङ्क्रमण (क्रान्ति) वा शान्तिपूर्ण परिवर्तनको सम्भावना हाम्रो मुलुकको वस्तुगत स्थितिसित मेल खानै सक्दैन । कथं कदाचित् क्रान्तिकारीको हातमा सत्ताको बागडोर आइहाले पनि त्यसलाई लागु गर्न र प्रभावशाली बनाउन सम्भव छैन वा हुन दिइनेछैन । कारण पुरानो सशस्त्र शक्ति आज पनि नयाँको पक्षमा उँभिन तयार छैन र शक्तिविना सत्ता प्राप्त हुँदैन । सँगसँगै विदेशी शक्ति पनि त्यसको विरुद्धमा नै उभिनेछ । उसले शक्ति प्रयोगको सिद्धान्तलाई बिर्सेको पनि छैन, अहिंसावादी बनेको पनि छैन र कहिल्यै बन्न पनि सक्दैन । ऊ वर्गीय सामूहिक हत्याको योजनाबाट विमुख भएको पनि छैन । त्यस्तो बनाउन पनि जनताले हतियार नै प्रयोग गर्नुपर्छ । अझ संसदमा बहुमत हासिल गर्नु र पुरानो राज्यसंयन्त्र ध्वस्त गर्नु एउटै होइन । सरकारमा जानु र सत्ता चलाउनु पनि एउटै कुरा होइन । पुरानो सशस्त्र सेनामा आमूल परिवर्तन गर्नु, नयाँ राष्टिय सेना बनाउनु र संसदमा बहुमत बनाई सरकार चलाउनु पनि एउटै कुरा होइन । यी नितान्त फरक कुरा हुन् । पुँजीपति र सामन्त वर्गको पुरानो सशस्त्र सेना, राज्य संयन्त्र र न्याय विधान ध्वस्त नपारी जनताको सत्ता कायम हुने कुरा त कल्पना मात्रै हो । पुरानो संरचना पूर्णतः ध्वस्त नहुँदासम्म नयाँ सत्ता बन्नै सक्दैन । तर, यतिखेर उल्टै क्रान्तिकारीहरूको सशस्त्र शक्तिको विघटन, वाइसीएलको विघटनको शर्त तेस्र्याएर देशभक्त क्रान्तिकारी शक्तिको विघटनद्वारा मुलुककै विघटन गर्ने योजना बुनिएको छ भने कसरी संसदको बहुमतले क्रान्ति सम्भव होला ? किनभने सामन्त, पुँजीपति, दलाल एवम् नोकरशाह वर्गले आफ्नो अधिनायकत्व सुदृढ गर्न र लुटको स्वर्ग बचाइराख्न अन्ततः आफनो सम्पूर्ण सशस्त्र बलको प्रयोग त गर्ने नै छ । उसले आवश्यक ठान्यो भने सम्पूर्ण विधि विधान, नीति नियम, कानुन आदि सबै रद्द गर्न सक्छ । संविधान सभा र संसद नै विघटन गर्न सक्छ । भारतीय सेना हुल्न सक्छ अर्थात् जे पनि गर्न सक्छ । त्यहाँ कहीँकतै संवैधानिकता, विधि, नियम र पद्धतिको जरुरत पर्नेछैन । हामीले इतिहासमा देखेका छौँ, एल साल्भाडोरमा निर्वाचित राष्ट्रपतिलाई नै कसरी हत्या गरियो । हामीले देखेका छौँ मलेसियामा कसरी दशौँ लाखको कत्ले आम गरियो । भर्खरै थाइल्यान्डमा कसरी शान्तिपूर्ण आन्दोलनलाई सैनिक शक्तिद्वारा कुल्चियो । कुनै सानो परिवतनलाई समेत शान्तिपूर्ण दबाबबाट स्वीकार गरिएन । त्यसैले संसदको बहुमतले सर्वहारा वर्गले शान्तिपूर्ण क्रान्ति सम्पन्न गर्ने कुरा काल्पनिक मात्रै हो, वस्तुसम्मत र यथार्थपरक होइन । हो, शान्तिपूर्ण सङ्क्रमण त्यहाँ हुन सक्छ जहाँ प्रतिक्रियावादी सशस्त्र शक्ति निकम्मा भएको हुन्छ वा विघटनको स्थितिमा हुन्छ । पुरानो सामन्ती र पुँजीवादी राज्यसंयन्त्र प्रयोजनहीन हुन्छ । नयाँ उदीयमान शक्तिको प्रभाव व्यापक हुन्छ । उसका शान्तिपूर्ण क्रान्तिका एजेन्डा अनुमोदित र सर्वग्राहृय हुन्छन् । हतियार जनताका हातमा सुरक्षित रहन्छ । सङ्गठित शक्ति अग्रगामी शक्तिको पकडमा आउँछ र पुराना विधि, कानुन, नियम निरस्त्र पारिएका हुन्छन् । नेपालमा त्यस्तो स्थिति छैन । सर्वहारा वर्गले पुरानो बनिबनाउ राज्यसत्तामा बसेर आफ्नो लक्ष्य अनुरूप काम गर्न सक्दैन । त्यसका सबै अङ्गप्रत्यङ्ग ध्वस्त नपारी त्यस्तो बनिबनाउ राज्यसत्ता जनताको राज्यसत्ता हुन पनि सक्दैन । बुर्जुवा प्रतिक्रियावादी वर्गको बनिबनाउ राज्य संयन्त्रमा बसेर जनताको सत्ता लागु गर्ने सपना दिवास्वप्न मात्रै हो । यसैले संसदीय बहुमतले शान्तिपूर्ण क्रान्ति असम्भव देखाउँछ । नौ महिने शासनकालमा हामीले त्यसको प्रयोग गरेर हेरिसकेका छौँ । लेनिनले फेब्रुअरी क्रान्तिताका दुमाबाट फिर्ता हुनुअघि र संविधानसभाको विघटनपूर्व सम्पूर्ण सत्ता सोभियत जनतामा भन्ने नारा अघि सार्नुभए पनि र शान्तिपूर्ण रूपान्तरण प्रक्रियालाई प्रयोग गर्न खोजे पनि त्यो सम्भव भएन । सर्वहारावर्गमाथि पुँजीपति वर्गले पुरानै शैलीमा यथावत् उत्पीडन र अधिनायकत्व लागु गर्न छोडेन र शान्तिपूर्ण रूपमा सत्ता जनतामा हस्तान्तरण सफल भएन । सधैँभरि सर्वहारावर्ग र त्यस वर्गका दुश्मन बीचको सङ्घर्ष शत्रुतापूर्ण नै हुन्छ । जनताबीचको अन्तरविरोधलाई शत्रुतापूर्ण बनाउने र बुर्जुवा वर्गसँगको अन्तरविरोधलाई सुमधुर तुल्याउने प्रक्रिया स्वभावतः क्रान्तिको विपरीत प्रक्रिया हो । अहिलेको सन्दर्भमा त्यही प्रक्रिया चालु गर्न खोजिएको प्रतीत हुन्छ । फलतः पार्टीभित्र साम्राज्यवाद र विस्तारवाद विरुद्ध खरो रूपमा होइन, मधुरवाणीमा विरोध जनाउने धारणा अघि आएको छ । त्यस्तै संसदवादी दलाल प्रतिक्रियावादी शक्तिसँग सहसम्बन्ध र सहमति कायम गर्ने कि सम्बन्ध विच्छेद गर्ने भन्ने अनिणिर्त प्रश्न पनि छ । यही अनिणिर्त प्रश्नले नेकपा माओवादीलाई सत्तामा जोड कि जनविद्रेाहमा जोड भन्ने विषयमा अनिणिर्त अवस्थामा धकेलिरहेको छ । मुलुक सर्वहारावर्गको पूर्ण मुक्ति र राष्ट्रिय स्वाधीनताको पूर्ण रक्षाको बाटोमा अघि बढ्ने हो भने वर्गशत्रुसँग लोलोपोतो र संसदीय गोलचक्करबाट सम्बन्ध विच्छेदको छिनोफानो अनिवार्य हुन्छ । ट्राटस्कीलाई गुरु मानेर होइन लेनिन, स्टालिन, माओलाई गुरु मानेर अघि बढ्नु अनिवार्य बन्छ । विपरीत वर्गसँग समन्वय, सहकार्य, सहमतिको मिलेराँवादी शैलीले सर्वहारावर्गको मुक्ति सम्भव देखिन्न । सर्वहारावर्गको भविष्य सुनिश्चित गर्न सुधारवाद र विसर्जनवाद विरुद्ध शङ्खघोष जरुरी हुन्छ । वर्तमान स्थितिमा हामीभित्र तीनखाले प्रवृत्तिहरू विकसित भइरहेको महसुस गरिँदै छ । एउटा दक्षिणपन्थी प्रवृत्ति, जो सहमतीय प्रणाली अवलम्बन गर्दै, संसदीय प्रक्रियाबाट नयाँ संविधान निर्माण गर्दै, चुनावबाट बहुमत हासिल गरी, सुधारवादी पुँजीवाद अवलम्बन गर्ने धारणा राख्छ । जसले क्रान्ति अब सम्भव छैन र भए पनि टिक्न सक्दैन । विश्व साम्राज्यवाद र विस्तारवादको संयुक्त गठजोडमा नेपालको भावी क्रान्तिलाई ध्वंश र दमन गरिनेछ । त्यसकारण विद्यमान संसदीय पद्धतिबाट नै अघि बढ्नु बुद्धिमानी र सुरक्षात्मक हुन्छ भन्ने धारणा छ । जुन सरासर जनयुद्धको मर्म र लक्ष्यका विरुद्ध मात्र होइन, सर्वहारावर्ग विरुद्ध नै हुन्छ । ट्राटस्कीले भने झैँ एउटा मात्र देशमा समाजवादी क्रान्ति सम्भव हुँदैन, त्यसैले धेरै राष्ट्रहरूबीच समाजवादी क्रान्तिको प्रयासले मात्र २१ सौँ शदीमा सर्वहाराक्रान्ति सफल हुन सक्छ भन्ने अवधारणालाई मूल मार्गदर्शक बनाउनु दक्षिणपन्थी भासमा जाकिनु बाहेक केही हुन सक्दैन । यसले क्रान्तिलाई पछि धकेल्छ वा विसर्जन गर्छ । यस्तो विचार क्रान्तिको बाधक हो । शिखरमा नपुगेकोले वा पुग्ने साहस नभएकाले शिखरमा पुग्नै सकिदैन भन्ने निष्कर्ष निकाल्नु गलत हुन्छ ? यो अमिलो अङ्गुरको उखान जस्तै हो । गन्तव्यमा पुग्न नसकेपछि गन्तव्य नै छैन भन्ने कुरा विसर्जनवाद हो । के संसार जान्न सकिएन भने ज्ञेय नै छैन ? अज्ञेयवादी चिन्तनको पं्रभावमा क्रान्ति गर्न नसकिएकोले क्रान्ति नै सम्भव छैन भन्नु भविष्यको पाइला पनि मेटिदिनु हो । कम्तीमा क्रान्ति गर्न नसके पनि क्रान्ति सम्भव छ, सर्वहारावर्गको राज्यसत्ता स्थापना हुन्छ, समाजवादविना संसारकोे भावी अन्तरविरोधलाई समाधान गर्नेै सकिंदैन भन्ने विचार मेटिदिनु उचित छैन । विश्वमा विकसित विकट परिस्थिति, आर्थिक सङ्कट र जनताका आधारभूत समस्याको हल समाजवादी, सुन्दर, समतामूलक, मानवीय, न्यायपूर्ण समाजले मात्र गर्न सक्छ भन्ने आशा र भविष्यको विश्वासलाई मेटिदिनु त इतिहासप्रति गद्दारी हो । आफूले गर्न नसकेपछि कसैले पनि गर्न सक्दैन भन्ने निष्कर्ष निकाल्नु भविष्यको बाटो नै मेटाइदिनु हो । सुदूर अप्ठ्यारो गन्तव्य नै सही, एक न एक दिन त्यहाँ पुगिन्छ भन्ने आशा र विश्वास नै मेटाइदिने कोसिस गरियो भने इतिहासमा हामी कलङ्कित पात्र बन्छौँ वा इतिहासका खलनायक मानिनेछौँ । यस्तो प्रवृत्ति विरुद्ध सङ्घर्ष चलाएर विसर्जनवादी दक्षिणपन्थी विचारलाई रूपान्तरण गर्न जरुरी छ । त्यो रूपान्तरण अन्तरविरोधको सही परिचालनबाट सम्भव तुल्याउनुपर्छ । मध्यमपन्थी प्रवृत्ति पनि अग्रगामी छलाङ्गको निम्ति बाधक र ढुलमुल स्थितिमा रहने भएकोले र यसमा अवसरवादी, स्वार्थी र छट्टू प्रवृत्ति हुने हुनाले यसले कहिले क्रान्तिकारी पक्षधरता र कहिले दक्षिणपन्थी पक्षधरता लिइरहेको छ । जसले क्रान्तितर्फ लम्किन बाधा पुगेको छ । ढुलमुले, छट्टू, व्यक्तिस्वार्थमा लम्पट, आत्मकेन्दि्रत प्रवृत्ति नै मूलतः अवसरवादी प्रवृत्ति हो । यद्यपि मध्यमपन्थी शक्ति क्रान्तिकारी धारमा रूपान्तरण हुने सम्भावना हुन्छ, तापनि त्यो विसर्जनतिर लाग्ने सम्भावना पनि हुन्छ । कहिलेकाहीँ मध्यमपन्थी प्रवृत्तिले निणर्ायक भूमिका खेल्ने भएकोले र समान शक्तिको स्थितिमा त्यसले गलत प्रवृत्तिलाई निर्णांयक बनाउन सक्ने भएकाले त्यसको पूरा विश्वास नरहने पनि हुन्छ । विचारमा क्रान्तिकारी धार र व्यवहार वा कार्यदिशामा दक्षिणपन्थीलाई सहयोग एवम् सोहीअनुरूप योजना र कार्यक्रमले मध्यमपन्थी अवसरवादलाई मलजल गरेको छ । कार्यशैलीलाई क्रमशः बुर्जुवाकरण गर्दै लैजानुले पनि विचारलाई बुर्जुवाकरण गर्ने सम्भावना हुन्छ । पदप्रतिष्ठा, सुखसुविधा, कमिसन, तस्करी, द्रव्यधूर्तता, आधुनिक साधन उपकरण प्रयोगको उपभोक्तामुखी शौख, विलासी मनोवृत्ति, सुविधापूर्ण जीवनशैली, पैसा र पदको भोक, भोगीविलासी प्रवृत्तिमा रूपान्तरण हुँदै गइरहेको कार्यशैलीले विचारमा पार्ने प्रभावका कारण मध्यपन्थले दक्षिणपन्थलाई नै सहयोग गर्ने सङ्केत गर्छ । अहिले यस्तो ढुलमुले र भ्रमित प्रवृत्तिले पनि प्रभाव पारिरहेको छ । यसरी संसदीय दलदलबाट सम्बन्ध विच्छेद नगरी जनताका बीच जान सधैँ रोकिरहने देखिन्छ । कम्तीमा हामी अब क्रान्ति गर्न सक्दैनौँ, अबको बाटो वर्तमानकै बाटो हो भन्ने सत्य जनतासामु राखिदिने हो भने पनि जनताले आफनो बाटो आफै पहिल्याउन सक्थ्यो । एकातिर विद्रोहको लाइन र अर्कातिर सुधारवादी कार्यदिशाले जनतालाई भ्रममा पारिरहनेछ । त्यस्तै अर्को प्रवृत्ति उग्रवामपन्थी प्रवृत्ति पनि अन्ततः दक्षिणमै गएर विसर्जन हुने भएकोले त्यो पनि क्रान्तिकारी धारका लागि अहितकारी नै हुन्छ । उज्यालो देखेपछि उज्यालो नै उज्यालो देख्ने र अँध्यारो देखेपछि अँध्यारै अँध्यारो देख्ने प्रवृत्तिले अन्ततः निराशावादमा पुराउँछ र पलायन हुन्छ । जताततै असफलता, निराशा, अविश्वास, अँध्यारो देख्ने प्रवृत्तिले हतासामा पुराउँछ । प्राप्त उपलब्धिको रक्षामा टेकेर भावी क्रान्तिको सपना देख्नु नै आशावाद हो । हरेक कुरा समग्रतामा मात्र बुझेर लक्ष्य हासिल हुँदैन । बुझाइमा व्यष्टि र समष्टिको मेल आवश्यक हुन्छ । एकाएक पूर्ण सफलता, पूर्ण क्रान्ति, तत्काल परिवर्तनको चाहना राख्नु पनि निम्न पुँजीवादी अधैर्यता र निराशाको परिणाम हो । मात्रात्मकबाट नै गुणात्मक छलाङ्गको अपेक्षा गर्न सकिन्छ । हो निश्चित विन्दुमा नपुग्दासम्म भइरहेका उपलब्धि र परिवर्तनको परिणाम देखिँदैन तर कुनै पनि कुरा एकाएक शून्यताबाट आविर्भाव वा उद्भव हुन सम्भव छैन । माक्र्सले नयाँ समाज पुरानो समाजकै गर्भबाट पैदा हुन्छ, भन्नुको अर्थ पनि त्यही हो अर्थात् समाजवाद पुँजीवादको गर्भबाट नै पैदा हुन्छ, त्यसमा आमाका धेरै गुण विद्यमान हुन्छन् । धेरै लक्षण र स्वभाव पनि आनुवंशिक उत्तरदेनमा प्राप्त हुन्छन् । यस अर्थमा कुनै पनि परिवर्तन पूर्णतः नयाँ र पूर्ण भिन्न हुन सम्भव छैन । हाम्रो समाजमा हुने परिवर्तन पनि पुरानोका लक्षण, गुण र स्वभावसहितको हुनेछ र त्यो परिवर्तन पनि पुँजीवादी परिवर्तन नै हुनेछ तर नयाँ र मौलिक भने अवश्य हुनेछ । नयाँ पुँजीवादी परिवर्तन नयाँ मूल्य र चरित्रको भने हुनै पर्छ । त्यहाँ समाजको वर्गीय चरित्र पनि मात्रात्मक हुँदै गुणात्मक परिवर्तनतर्फ जान्छ । परिवर्तन वा क्रान्तिलाई औपन्यासिक बयान जस्तो ठान्नु उग्रपन्थी विचार हो । नेपाली क्रान्तिको लागि यो प्रवृत्ति पनि बाधक त छ तर मुख्य भने होइन । वर्तमान वैचारिक अन्योल, निर्णय क्षमताको कमी, दोधारे अवस्था र भ्रमात्मक स्थिति वस्तुतः क्रान्तिकारी नीति र सुधारवादी कार्यदिशाको परिणाम हो । कार्यदिशा र कार्यनीतिले सधैँ रणनीतिको सेवा गर्नुपर्छ । कार्यनीति र कार्यदिशाको अनुकूल प्रयोग बिना रणनीति जडसूत्र मात्र बन्न पुग्छ । अर्थात् लक्ष्य अनुरूप कार्यदिशा बनाइएन वा लागू भएन भने रणनीति पनि औपदेशिक तत्त्व मात्र बन्न पुग्छ । जुन आदर्शवाद नै हो । यो अवस्था नचिर्दासम्म हामी अघि बढ्न सक्दैनौँ । रणनीतिअनुरूप कार्यनीति र कार्यदिशा कार्यान्वयन गर्ने गतिविधि नहुँदा निस्त्रिmयता र पलायन पनि बढ्दै गएको छ । अबको बाटो भनेको संसदवादसँग सम्बन्ध विच्छेद हो । समझदारी, सहमति, समन्वय, सहकार्य, तालमेल, मेलमिलाप भन्दाभन्दै मिलेराँवादी बन्ने खतरा बढ्दै गएको छ । विस्तारवाद प्रतिक्रियावाद, दलाल पुँजीवाद, नोकरशाहसँग सम्झौता गर्दै गए गलत स्थिति सिर्जना हुने डर पनि छ । जनविद्रोहको धक्का बिना सामन्तवादको पुरानो, धोद्रो, बुढो, मृत रुख पनि ढल्ने स्थिति छैन कारण त्यसका जरा अझै तलतल गडेकै छन् र त्यो सुरक्षा संयन्त्र, कर्मचारी संयन्त्र, कानुनी संयन्त्र, सांस्कृतिक संयन्त्रका माध्यमबाट उभिइरहेको छ । आर्थिक संयन्त्रमा त पुरानो सत्ताको प्रभुत्व र एकाधिकार कायम नै छ । जसलाई विस्तारवादको नव उपनिवेशवादी नीतिले भरथेग गरिरहेछ । ती जराहरू काट्न नै फेरि एउटा शक्तिशाली धक्का अनिवार्य बनेको छ र अत्यावश्यक पनि । त्यो धक्का नै जनविद्रोह हो । पुरानो सत्तामा आमूल परिवर्तन गर्न संसदवादी बहुमतीय वा सहमतीय दुबै प्रक्रियाबाट असम्भव छ । अब त क्रान्तिकारीहरूले स्थानीय तहबाट नयाँ सत्ताको जग निर्माण गर्न सुरु गर्नु पर्छ । नयाँ न्यायप्रणाली विकास गर्न सुरु गर्नुपर्छ कारण पुरानो सत्ताले युगका आवश्यकता, माग र समस्यालाई अब सम्बोधन गर्नै सक्दैन । १२ वर्षसम्म असफल साबित भइसकेको संसदीय व्यवस्थाले के फेरि जनताका, देशका वस्तुगत आवश्यकतालाई सम्बोधन गर्न सक्ला ? सक्दैन । यो एउटा सानो उदाहरण मात्र हेरौँ न, आज पनि संसदवादीहरू जनताबाट जमिन खोसेर, सुकुम्वासी र किसानबाट उनको बाँच्ने आधार खोसेर सामन्त, जमिन्दार, ठालु, महाजनलाई बुझाउने अड्डी कँसिरहेछन् । विश्वमा १९ औँ शताब्दीमा सम्पन्न भएको क्रान्तिकारी भूमिसुधारलाई उनीहरू नेपालमा २१ औँ शताब्दीमा पनि लागू गर्न तयार छैनन् भने अन्य कुनचाहिं परिवर्तन उनीहरू स्वीकार्न तयार होलान् ? आज पनि उनीहरू सामन्तले झैँ राज्यको ढिकुटी एकलौटी उपभोग गर्न र देश र जनताका माग र आवश्यकता कुल्चिन न्वारनदेखिको बल लगाइरहेछन् । त्यसैको एउटा प्रयोग हो, जनतालाई सत्ताबाट पूरै बाइकट गर्नु । प्रतिक्रियावादीहरू आफनो वर्गीय अधिनायकत्वलाई दमनका साथ लागु गरिरहेछन् र त्यसको पृष्ठशक्तिमा विस्तारवादलाई उपयोग गरिरहेछन् । विस्तारवादका कठपुतली र दास बनेर प्रस्तुत भइरहेछन् । उनीहरू अहिले विस्तारवादलाई नेपालमाथि प्रत्यक्ष हस्तक्षेप गर्न, सीमामा अत्याचार गर्न र सीमा अतिक्रमण गर्न सहयोग गरिरहेछन् । संसदवादी दलाल र दास शक्तिहरू फरक ढंगले उसलाई आमन्त्रण गरिरहेछन् । यसै कारण यतिखेर जनताको लोकतन्त्र र राष्ट्रको स्वाधीनता दुबै खतरामा परेका छन् । कथित लोकतन्त्रवादीहरू वा संसदवादीहरू भारतको गुलामी गर्दै दिल्लीबाट लोकतन्त्र आयात गर्न खोज्दैछन् भने राष्ट्रिय स्वाधीनतालाई अन्धराष्ट्रवाद भन्दै दुत्कारी रहेछन् । अन्धराष्ट्रवाद त सामन्तवादको उपज हो जसले आन्तरिक राष्ट्रियतालाई प्रभाव पार्छ र जाति, जनजाति, मधेसी, मुस्लिम, अल्पसङ्ख्यक, महिला, दलित, विकट क्षेत्र र समुदायमाथि केन्द्रीकृत ब्राह्मणवादी उच्चजातीय अहङ्कारवाद लाद्छ र देशलाई सांस्कृतिक रूपमा विभाजित राखिरहन्छ । उसले एकात्मक र केन्द्रीकृत राज्य व्यवस्थाद्वारा आफ्नो राष्टवाद लादिराख्न चाहन्छ तर राष्ट्रिय स्वाधीनता भने सामन्ती राष्ट्रवाद होइन । यसरी राष्ट्रियताका नाममा सामन्ती राष्टवादलाई केन्द्र ठान्ने र लोकतन्त्रका नाममा विस्तारवादी हैकमलाई केन्द्र मान्ने प्रवृत्ति विरुद्ध जुध्न नै विद्रोह आवश्यक हुन्छ । अबको जनविद्रोह त्यही तत्त्वहरू विरुद्धको विशिष्ठ प्रयोग हुनुपर्छ । यसैले हामीले कथित लोकतन्त्रवादी र मण्डले राष्ट्र्र्र्र्र्रवादी दुबै प्रवृत्ति विरुद्ध घोषित रूपमा सङ्घर्ष छेडेर सामन्तवाद र विस्तारवादसँग खिँचडी बनेको दलाल यथास्थितिवादी पुँजीवादलाई मुख्य निशाना बनाउन आवश्यक हुन्छ । त्यो प्रवृत्तिसँग जोजो मिसिन पुग्नेछन् ती सबै देश र जनताका शत्रु हुन पुग्नेछन् र प्रहारका निशाना बन्नेछन् । साम्राज्यवाद, विस्तारवाद र सामन्ती यथास्थितिवादी दलालहरू यतिखेर देश र जनता विरुद्ध गठजोड गरेर आएका छन् । यस अवस्थामा राष्ट्रिय स्वाधीनता र जनताको लोकतन्त्र स्थापनाका लागि सम्पूर्ण देशलाई एकताबद्ध गर्नुपर्छ । यही नारा सबैलाई एकैठाउँ गोलबन्द गर्ने सही र साझा नारा पनि हो । यसले मात्र जनविद्रोह गर्ने वातावरण र शक्ति निर्माण पनि गर्नेछ । बाहिर देशविराधी शक्तिहरूवीच गठबन्धन हुँदै जानु र पार्टीभित्रै पनि गलत प्रवृत्ति र तौरतरिका मौलाउन थाल्नुले जनविद्रोहको सान्दर्भिकता, अनिवार्यता र औचित्यलाई थप पुष्टि गरिरहेको छ । अहिलेको राजनैतिक गतिरोध, अन्योल र खिँचातानी त्यसैको अभिव्यक्ति हो । जनता एकपल्ट ज्वालामुखी भई विस्फोट हुन तातेर बसेका छन् । यसलाई ठीकसित सम्बोधन गर्न क्रान्तिकारीले अन्तिम साहस गर्न आवश्यक छ अन्यथा हिजो क्रान्ति गरेका कारण सधैँ क्रान्तिकारी नै बनिइरहने स्थिति रहँदैन । युगको आवश्यकता र इतिहासको मागलाई जसले स्वीकार गर्छ, नेतृत्व लिन्छ, आत्मसात् गर्छ, पूरा गर्न अघि सर्छ, त्यही नयाँ शक्ति र नेतृत्वका रूपमा विकसित हुन्छ भनेर भनिरहनुपर्दैन । हामीले जनताका माग नपक्रे अरूले नै पक्रिनेछ । इतिहासको लगाम थाम्ने नयाँ व्यक्ति जन्मिनेछ । यदि लगाम थाम्न सकिएन भने समय र युगको, इतिहास र आवश्यकताको, देश र जनताको माग पक्रिन नसक्नेलाई कसैले स्वीकार्ने छैन । नत हिजोको ब्याजले क्रान्तिकारी बनिरहन सम्भव नै हुनेछ । प्रत्येक युगमा क्रान्तिकारीहरू टेस्टेड भइरहनु नै क्रान्तिकारिता हो । क्रान्ति निरन्तर प्रक्रिया हो जसलाई रोक्न चाहे पनि रोक्न सकिन्न । त्यो निरन्तर अघि बढिरहन्छ । क्रान्तिलाई प्रतिक्रान्ति र सुधारवादमा रोक्ने जतिसुकै कोसिस गरे पनि, जतिसुकै क्रान्ति असम्भव भनिए पनि, साम्राज्यवादीहरूले यो सानो देशमा क्रान्ति पूरा हुन दिन्नन् र भए पनि टिक्दैन भने पनि वा जनविद्रोहलाई आत्मघाती कदम उद्घोष गरिए पनि क्रान्ति प्रकृतिको अनिवार्य क्रिया हो र परिवर्तन शास्वत नियम पनि हो । शान्ति सापेक्ष र क्रान्ति निरपेक्ष क्रिया पनि हो । तसर्थ क्रान्ति हुन्छ र समयले करबट बदलिरहन्छ । प्रश्न यत्ति हो त्यसको लगाम कसले थाम्ने ? माओवादी त्यो लगाम थाम्न तयार भएन भने युगले अर्काे नेता जन्माउनेछ । क्रान्ति गर्न नसकेर क्रान्ति नै सम्भव छैन भन्ने भ्रम फैलाउनु भने इतिहासप्रति गद्दारी नै हुन्छ । बरु इमानदारिता हुन्छ- "हामीले अब क्रान्तिको खतरा मोल्न, दुःखकष्ट झेल्न, मृत्युसँग जुध्न नसक्ने भयौँ र अब विद्रोह बनाउन पनि सक्दैनौँ त्यसैले अब विद्रोहमा जान सम्भव छैन, हाम्रो बाटो यही हो..." भनेर बाटो छोडिदिनु । यसले न गर्ने न गराउने बूढो गोरुको चरित्रबाट पनि मुक्ति दिनेछ । आखिर वस्तुगत परिस्थिति र आवश्यकताले नयाँ बहादुरहरू जन्माउँछ, युगपुरुष आविष्कार गर्छ र सङ्घर्षबाट नयाँ नेतृत्वको विकास पनि गराउँछ । युग परिवर्तनको सन्देश बहन गर्ने खतरा मोल्न जसले अङ्गीकार गर्छ उही युग पुरुषमा पनि दरिन्छ । अब धेरै लोलोपोतो गरेर काम चल्ने स्थिति छैन । जो समयको लगाम समाउन अघि बढ्छ युगको घोडा पनि उसैले हाँक्नेछ । महान् कार्यले नै व्यक्तिलाई महान् बनाउँछ भन्ने कुरा पनि सही हो । यसर्थ हामीले जनविद्रोहको वस्तुगत परिस्थितिलाई ठोस रूपमा विश्लेषण गर्दै ठोस निर्णयका साथ युगको लगाम थाम्न अघि बढेर मात्र इतिहासलाई जोगाउन सक्छौँ भन्ने कुरा क्रान्तिकारीहरूले मनन गर्नै पर्छ । समयको मागलाई आत्मसात् गरेर अघि बढ्नु नै बुद्धिमानी ठहरिनेछ ।